Jak to było 200 lat temu...

W 1847 roku została wydana w Warszawie książka nosząca tytut „Opis powiatu radomskiego". Książkę przygotował do druku Pan Tymoteusz Lipiński na podstawie autorskiego rękopisu nieżyjącego już Franciszka Siarczyńskiego.
Franciszek Siarczyński żył w latach 1758-1829. Był księdzem, geografem i historykiem, publicystą i bibliotekarzem, pierwszym dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Urodzony w Hruszowicach na Ziemi Przemyskiej. Początkowo nauki pobierał u jezuitów w Jarosławiu i w Rzeszowie. W wieku 15 lat, wstąpił do zgromadzenia pijarów w Podolińcu na Spiszu, gdzie po dwóch latach złożył śluby zakonne. Dalej kontynuował naukę m.in. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz w Warszawie, gdzie w 1783 roku przyjął święcenia kapłańskie. Zarówno w trakcie studiów jak i też po uzyskaniu świeceń wykładał w licznych szkołach pijarskich. Jedną z tych szkół było radomskie kolegium pijarów, gdzie w latach 1785-1787 uczył retoryki i prawa. W 1789 roku uzyskał z Rzymu zwolnienie od ślubów zakonnych i objął otrzymane od króla probostwo w Kozienicach. Parafią kozienicką kierował do 1799 roku. W tym tez czasie a najprawdopodobniej w latach 1790-1792 dokonał „ Opisu powiatu radomskiego". Było to jedno z jego licznych opracowań. Z Kozienic ksiądz Siarczyński przeniósł się do Łańcuta a następnie w 1804 roku do Jarosławia, gdzie pełnił obowiązki proboszcza i dziekana kolegiaty. Tam też oddał się całkiem badaniom historycznym. Zmarł nagle 7 listopada 1829 roku.
Opisywany w końcu XVII wieku powiat radomski graniczył na południu z powiatem Sandomierskim, w niektórych miejscach granice stanowiła rzeka Kamienna. Na wschód graniczył z Lubelszczyzną poprzez rzekę Wisłę, północy z ziemią Czerska, gdzie granicę wyznaczało ujście Radomki a dalej Pilica. Od zachodu graniczył z powiatami Opoczyńskim i Chęcińskim.
Powiat radomski stanowiło:
- 414 wsi dziedzicznych,
- 47 wsi królewskich,
- 90 wsi duchownych,
- 16 miast dziedzicznych,
- 5 miast królewskich,
- 6 miast duchownych.
Powiat posiadał powszechnie dobre i urodzajne grunty często przeplatane piaskami zwłaszcza w części północnej. Obfitował w wielu miejscach w rudy żelaza, z których korzystały Kuźnice w Chlewiskach, Mirzcu, Szydłowcu i Przysusze. Ponadto występował kamień wapienny, różnego rodzaju glinki a także marmur i kamień gipsowy. Znaczna cześć powiatu stanowiły lasy, w których występowało dużo zwierzyny a szczególnie jeleni. Stolicą powiatu był Radom, który był miastem królewskim, rolniczym, sądowym i posiadał 252 domy mieszkalne. Na początku XVIII wieku Radom posia-
dał wiele „kształtnych budowli", ale w wyniku wielu najazdów nieprzyjacielskich oraz licznych pożarów został poważnie zniszczony. Mieszkańcy Radomia zaczęli porzucać zajmowanie się handlem na rzecz uprawy roli. W końcu XVIII wieku Radom posiadał „lichy" ratusz i kilka budowli murowanych, Collegium Schol, w tym też czasie szkoły były zaniedbane. Istniało kilka kościołów. Klasztor Bernardynów znajdował się wówczas poza miastem. Handel w mieście prowadzony był na mała skale i ograniczał się do niektórych produktów wiejskich. Pod miastem widoczna była ziemia mająca w sobie rudę żelazną.
W „Opisie powiatu radomskiego" umieszczone zostały następujące miejscowości aktualnie wchodzące w skład gminy Przytyk i tak:
Dęba
· Dęba - posiadała 13 domów mieszkalnych, grunty dobre i las. Miejscowość przynależna była do parafii Wrzeszczów. Kolejnymi jej właścicielami byli Dębscy, Lasoccy, Morsztynowie.
Obecnie:
· Dęba - wieś sołecka, posiada 67 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 245 osób. Miejscowość przynależna do Parafi Wrzeszczów. Wieś gminy Przytyk. województwo mazowieckie.
Duży Las
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Wólka Damaniowska. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Posiada 3 budynki mieszkalne a zamieszkuje w nich 3 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos.
Domaniów
· Domaniów - 18 domów mieszkalnych, grunty piaszczyste, lasy małe. Parafia należąca do Wrzosu. Tuż obok Domaniowska Wola. w której było 8 domów mieszkalnych. Było to dawne gniazdo rodu Domaniowskich.
Obecnie:
· Domaniów - wieś sołecka, posiada 82 domy mieszkalne, zamieszkuje tam 380 osoby. Parafia Wrzos. Wieś Gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Gaczkowice
· Gaczkowice - 19 domów mieszkalnych, grunty dobre, Gaczkowice szczyciły się przywilejami prawa Teutońskiego, dany mi przez Władysława Jagiełłę w 1430 roku. Było to gniazdo rodzinne Gaćkowskich, Kochanowskich, potem Podlodowskich a w końcu XVIII wieku Krasiński.
Obecnie:
· Gaczkowice - wieś (przysiółek) wchodzi w skład sołectwa Krzyszkowice, posiada 16 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 73 osoby. Miejscowość przynależna do Parafi Jarosławice. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Glinice
· Glinice - wieś" dziedziczona z 23 domami mieszkalnymi w gruntach „przednich" z lasami i stawami. Parafia Wrzeszczów.
Obecnie
· Glinice - wieś sołecka, posiada 43 domy mieszkalne, zamieszkuje tam 252 osoby. Parafia Wrzeszczów. Gmina Przytyk. Województwo mazowieckie.
Goszczewice
· Goszczewice - 34 domy mieszkalne. Grunty dobre częściowo piaszczyste. Rodzinne gniazdo rodziny Gościszewskich a następnie Podlodowskich, Wasowskich, Rosnowskich, Zaborowskich a ostatnio Bąkowskich.
Obecnie:
· Goszczewice - wieś sołecka, posiada 54 domy mieszkalne. zamieszkuje tam 168 osób. Parafia Wrzos. Gmina Przytyk. Województwo mazowieckie.
Jagodno
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Domaniów. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś ta posiada 7 budynki mieszkalne a zamieszkuje w niej 33 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos
Jabłonna
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś sołecka, posiada 53 budynki mieszkalne, zamieszkuje w niej 211 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos.
Jadwiniów
Jest to przysiółek wsi sołeckej Wólka Domaniowska. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Posiada 3 budynki mieszkalne zamieszkiwane przez 15 osób.
Kaszewska Wola
Wola Kaszowska - przylegała do Kaszewa, 15 domów mieszkalnych. Kaszów posiadał 25 domów mieszkalnych i kościół farny drewniany. Gleby to urodzajne sapy, lasu mało a łąk dosyć dużo.Dziedziczyli to Kaszewscy, Ciałkowie, Gniewoszowie, Leżańscy, Łodziowie, Wąsowicze, Godzcy a ostatnio Sołtykowie.
Obecnie:

Kaszewska Wola -wieś sołecka, posiada 73 domy mieszkalne, w których zamieszkuje 316 osób. Miejscowość przynależy do parafii Przytyk. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Krzyszkowice
Krzyszkowice - 7 domów mieszkalnych. Grunty dobre i łąki. Parafia Jarosławice. Gniazdo Krzyszkowskich, dziedzictwo Popielów, dawniej zaś: Podlodowskich, Karnickich, Kochanowskich.
Obecnie:
Krzyszkowice - wieś sołecka, posiada 59 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 352 osoby. Gmina Przytyk. Województwo mazowieckie.
Maksymilianów
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś sołecka, posiada 14 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 49 osób. Miejscowość przynależy do parafii Przytyk
Młódnice
Młódnice - 22 domy mieszkalne,. Grunty dobre z lasem. Ojczyste siedlisko Młodnickich, potem dziedziczyli tu: Konarscy, Kochanowscy,Borowscy, Winiarscy a ostatnio Przyłuscy.
Obecnie:
Młódnice - wieś sołecka, posiada 59 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 136 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.

Mścichów
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Maksymilianów. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś ta posiada 22 budynki mieszkalne a zamieszkuje w niej 76 osób. Miejscowość przynależy do parafii Przytyk.

Oblas
Oblas - 17 domów mieszkalnych. Grunty dobre z lasem, ale niezdatnym do budowy. Parafia Zakrzew. Dziedziczyli tu Podlodowscy, Karwiccy a ostatnio Krasińscy.
Obecnie:

Oblas - wieś sołecka, posiada 71 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 281osób. Miejscowość gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Oblas-Leśniczówka
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Jest to osada leśna, posiada 4 budynki mieszkalne, zamieszkuje w niej 4 osób.

Ostrołęka
Ostrołęka - wieś dziedziczna, domów mieszkalnych 8. Grunty „szczupłe z lasem". Parafia Wrzos.
Obecnie:
Ostrołęka - wieś sołecka. posiada 34 domy mieszkalne, zamieszkuje tam 203 osoby. Parafia Wrzos. Wieś należy do gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Podgajek
Podgajek - 42 domy mieszkalne z dworem murowanym. Grunty mierne i las. Dziedzictwo Kochanowskich. Nazwa Podgajku pochodziła od gaiku, który przy dworze „w miłym był położeniu."
Obecnie:
Podgajek - wieś sołecka, posiada 102 domy mieszkalne, zamieszkuje tam 452 osoby. W skład wsi wchodzi 9 ulic. Gmina Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.

Potkanna
Potkanna - wieś duchowna. 29 domów mieszkalnych. Grunty dobre, lasy i łąki. Stąd wyszła familia Potkańskich herbu Brochowicz. Ostatnio należała do Panien Dominikanek Górskich.
Obecnie:
Potkanna - wieś sołecka, posiada 71 domów mieszkalnych, zamieszkuje w niej 258 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Wrzos.
Posada
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś sołecka, posiada 20 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 62 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos.
Przytyk
Przytyk - miasteczko rolnicze i drewniane. 130 domów mieszkalnych. Kościół drewniany przywrócony w XVI wieku katolikom. Występowała tu największa liczba Żydów w całym powiecie radomskim. Prowadzili oni z dużym zbytem handel na wszystkie towary kramne. Dziedziczyli tu Podlodowscy aż do 1731 roku.
Obecnie:
Przytyk - wieś sołecka, posiada 267 domów mieszkalnych, zamieszkuje w niej 969 osób. W skład wsi wchodzi 25 ulic. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.
Sewerynów
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Kaszewska Wola. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Miejscowość ta posiada 21 budynki mieszkalne a zamieszkuje w niej 62 osób.

Słowików
Słowików - 4 domy mieszkalne. Przynależny do Przytyka. Grunty mierne. Dziedziczyli go Potkańscy, Dzianottowie, Kochanowscy, Kruszyńscy.
Obecnie:
Słowików - wieś sołecka, posiada 29 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 115 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.
Stary Młyn
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Domaniów. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Posiada 7 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 19 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos.

Stefanów
Wieś sołecka. Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś ta posiada 36 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 164 osób. Miejscowość przynależy do parafii Zakrzew.

Studzienice
Studzienice- wieś dziedziczna przynależna do Przytyka, 18 domów mieszkalnych. Parafia Wrzeszczów.
Obecnie:

Studzienice - wieś sołecka, posiada 61 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 309 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie.
Sukowska Wola
Wola Sukowska - wieś przyległa, 21 domów mieszkalnych, jedną czyniąc majętność.
Obecnie:
Sukowska Wola - wieś sołecka, posiada 48 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 208 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Jankowice.
Suków
Suków - 24 domy mieszkalne. Grunty dobre ze stawami i lasami. Należny do książąt. Poniatowskich. Dziedziczyli go: Grodzcy, Podlodowscy, Tarlowie.
Obecnie:
Suków - wieś sołecka, posiada 61 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 291 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.
Witoldów
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Glinice. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Miejscowość ta posiada 11 budynkówi mieszkalnych a zamieszkuje w niej 36 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzeszczów.
Wola Wrzeszczowska
Wola Wrzeszczowska z 16 domami mieszkalnymi. Od długiego dziedzictwa Duninów-Szpotów, Wolą Szpotowską także zwana.
Obecnie:

Wola Wrzeszczowska - Wieś sołecka, posiada 64 budynki mieszkalne, zamieszkuje w niej 222 osób. Miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Miejscowość przynależy do parafii Wrzeszczów.
Wólka Domaniowska
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Wieś sołecka, posiada 18 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 48 osób. Miejscowość przynależy do parafii Wrzos

Wrzeszczów
Wrzeszczów - wieś dziedziczna 35 domów mieszkalnych z kościołem murowanym i szpitalem dobrze urządzonym oraz dworem.Grunty urodzajne, stawy i las.- W tym położeniu Wola Wrzeszczowska z 16 domami mieszkalnymi. Od długiego dziedzictwa Duninów-Szpotów, Wolą Szpotowską także zwana.
Obecnie:
Wrzeszczów - wieś sołecka, posiada 102 domy mieszkalne, zamieszkuje tam 342 osoby. Wieś należy do gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Wrzeszczów.
Wrzos
Wrzos - wieś dziedziczna. 18 domów mieszkalnych z kościołem murowanym. Gniazdo familii Wrzosowskich, potem dziedzictwo Podlodowskich, dalej Branickich
Obecnie:

Wrzos - wieś sołecka, posiada 58 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 246 osób. Wieś gminy Przytyk. Województwo Mazowieckie. Parafia Wrzos.
Wygnanów
Wygnanów - 9 domów mieszkalnych. Grunt dobry z lasem. Parafia Wrzos. Dziedziczyli tu: Gościszewscy, Podlodowscy, Lasoccy, Morsztynowie.
Obecnie:

Wygnanów - wieś sołecka, posiada 60 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 234 osoby. Wieś należy do gminy Przytyk. Województwa mazowieckie. Parafia Wrzeszczów.

Zameczek
Zameczek - wieś dziedziczna. 6 domów mieszkalnych. Nazwa wywodzi się od Pałacu zwanego Zameczkiem. Dziedzictwo Tarło w.
Obecnie:
Zameczek - osada (wieś). Posiada 9 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 50 osób. Przynależy do sołectwa Podgajek. Miejscowość gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.
Zameczek Kolonia
Nie ujęta w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Miejscowość będąca kolonią, przynależy do sołectwa Podgajek. Posiada 133 lokale mieszkalne, zamieszkuje w nich 226 osób. Miejscowość przynależy do parafii Przytyk.

Żerdź
Żerdź - 5 domów mieszkalnych. Bardzo dawna przyległość Wrzosu.
Obecnie;
Żerdź - wieś sołecka, posiada 60 domów mieszkalnych, zamieszkuje tam 223 osoby. Wieś gminy Przytyk. Województwo mazowieckie. Parafia Przytyk.

Żmijków
Jest to przysiółek wsi sołeckiej Krzyszkowice. Nie ujęty w wykazie miejscowości przedstwionym w " Opisie powiatu radomskiego". Nie mniej jednak jest to miejscowość leżąca w gminie Przytyk w województwie mazowieckim. Miejscowość ta posiada 12 budynków mieszkalnych, zamieszkuje w niej 34 osób.